Był zupełnym przeciwieństwem kierowców swego pokolenia – cichy, nieśmiały, nieznoszący publicznych wywiadów, kochający smak wolności i natury. Przez wielu postrzegany jako symbol wyścigów, choć on sam nigdy tak o sobie nie myślał. To historia o Jamesie Clarku popularnie nazywanym Jimem lub Jimmym, dwukrotnym mistrzu świata Formuły 1, talencie jakiego świat nigdy wcześniej nie widział.


Urodził się 4 marca 1936 roku w Szkocji w rodzinie rolnika. Imię odziedziczył po ojcu, jako że był jego jedynym synem. Będąc młodym chłopcem zajmował się pasaniem owiec oraz uczęszczał do prywatnej szkoły w Edynburgu, gdzie rekreacyjnie grał w krykieta, a także był całkiem niezły w hokeja na trawie. Po raz pierwszy zetknął się ze światem wyścigów w wieku 13 lat, czytając o nim w gazetach i książkach. Jak się później okazało, za kierownicą spędził resztę swojego życia.

Rodzinny dom Clarka był skrajnie nieprzychylny motoryzacji, toteż Jim swoje pierwsze kroki w samochodzie stawiał po kryjomu, jeżdżąc pożyczonym autem wokół farmy. Jako siedemnastolatek dostał przyzwolenie na prowadzenie traktora przy okazji prac gospodarskich, wtedy też zakończył edukację i zrobił prawo jazdy. Pierwszym zakupionym przez niego samochodem był Sunbeam Talbot. W 1956 roku zaczął wykorzystywać go do udziału w lokalnych rajdach, zaś wkrótce potem przesiadł się na klubowe wyścigi – przy pomocy zamożnych przyjaciół, bez wsparcia których byłoby to raczej niemożliwe. Wygrywał większość zawodów, do których przystąpił, jednak męczyła go wzrastająca popularność i myśl o tym, że robi coś wbrew woli swojej rodziny. Mocno nakłaniany przez znajomych zaczął poważnie przykładać się do rywalizacji i już wtedy pokazał niepospolity naturalny talent, czym zaskoczył nawet samego siebie.


Po przygodach z jazdą Jaguarem i Porsche, w 1958 roku wziął udział w wyścigu GT na torze Brands Hatch za kierownicą Lotusa Elite. Największym konkurentem był dla niego Colin Chapman – właściciel i szef zespołu Formuły 1. Clark minął linię mety tuż za słynnym Brytyjczykiem, dzięki czemu zrobił na nim olbrzymie wrażenie i otrzymał zaproszenie do udziału w Formule Junior jako reprezentant ekipy Lotusa. Po sukcesach w tej kategorii do F1 było mu już niedaleko i jasnym stało się, że jego debiut w grand prix to kwestia czasu.


Clark swoją przygodę z królową sportów motorowych rozpoczął oczywiście w stajni Lotusa, która – jak widać z perspektywy czasu – była mu po prostu przeznaczona. Wszedł do niej w połowie sezonu 1960 i został zgłoszony do Grand Prix Holandii. Tamtych zawodów nie ukończył z powodu awarii skrzyni biegów, ale prawdziwe przetarcie z realiami ryzykownego ścigania się na najwyższym poziomie poznał wyścig później – w Belgii. Obiekt w Spa często zbierał śmiertelne żniwo i nie inaczej było tym razem. Najpierw wypadek miał Chris Bristow i Clark omal nie wjechał w jego zwłoki – na bolidzie Szkota widać było nawet ślady krwi kierowcy Coopera. Kilka okrążeń później w twarz jego przyjaciela i jednocześnie zespołowego kolegi Alana Staceya wleciał ptak i również ten wypadek skończył się tragicznie. Clark potem przyznał: „Jechałem przestraszony i zupełnie sztywny przez cały wyścig”. Po tych wydarzeniach znienawidził obiekt w Ardenach, choć paradoksalnie triumfował na nim cztery razy z rzędu w latach 1962-1965.


Rok później los znów mu pokazał, w jak niebezpiecznym sporcie bierze udział. W wyścigu na torze Monza zderzył się z Ferrari prowadzonym przez Wolfganga von Tripsa – Niemiec nie przeżył kolizji. Chociaż Clark nie odniósł żadnych obrażeń i nie był niczemu winien, to jednak śmierć rywala oraz czternastu kibiców doszczętnie zniszczyła jego motywację. Przed odejściem z F1 powstrzymał go szef i już bliski człowiek – Chapman, którego inżynieryjny geniusz rósł wraz z umiejętnościami swojego wielkiego podopiecznego.


W ciągu następnych czterech lat pokazał pełnię swojego talentu, który był o wiele bogatszy od jakiegokolwiek innego kierowcy tamtego pokolenia. Wygrał 19 z 39 rozegranych w tym okresie wyścigów F1 i dwa razy został mistrzem świata. Można bez zastanowienia zapytać, dlaczego tylko dwa razy, skoro jego całkowita dominacja i niedościgniona klasa prowadzenia samochodu nie podlegała najmniejszej wątpliwości. Rzeczywiście miał wielką szansę na cztery tytuły z rzędu, lecz w sezonach 1962 oraz 1964 zawodził go bolid podczas ostatnich zawodów – decydujących o losach całych mistrzostw.


Lotusy tamtych lat napędzane silnikami Climaxa były wyjątkowo szybkie, ale też i niesamowicie awaryjne. Clark na szczęście niemal nigdy nie musiał wycofywać się z rywalizacji za sprawą kolizji – jeżeli nie mijał linii mety, to oczywistym było, że posłuszeństwa odmówiła mu maszyna. W roku 1966 dostał do dyspozycji o wiele mniej konkurencyjny bolid, z czym trudno było mu się pogodzić, ale przeczekał tamten sezon i powrócił do walki o mistrzostwo w kolejnym roku, choć ostatecznie nie udało mu się go zdobyć. Na pocieszenie pobił rekord ilości zwycięstw w F1, którego wcześniejszym posiadaczem był wielki Juan Manuel Fangio. Czempionat w 1968 rozpoczął mocnym uderzeniem, triumfując w Grand Prix RPA po starcie z pierwszego pola. Niestety, były to jego ostatnie zawody w najwyższej wyścigowej kategorii świata.


Niewątpliwie interesujący jest fakt, że jego wiedza techniczna była skromna i w tym aspekcie musiał polegać na Chapmanie, który wskazówki z jazdy podopiecznego przekazywał inżynierom tak, by były one użyteczne. Nawet gdy auto nie było dobrze ustawione, Clark potrafił zatuszować to swoimi umiejętnościami, ale z rozbrajającą szczerością przyznawał, że nie ma pojęcia, skąd bierze się ta szybkość. „Jeździł tak płynnie, czysto, z taką finezją. Nigdy nie katował samochodu, pieścił go, by spisywał się tak, jak tego chce” – powiedział o nim Jackie Stewart.


W bolidzie był uosobieniem spokojnej i kontrolowanej agresji. Poza nim ciągle obgryzał paznokcie i raził niezdecydowaniem, mając kłopoty na przykład z wyborem restauracji. Sport przyniósł mu bogactwo, na wyścigi przyjeżdżał Lotusem Elanem, a potem przylatywał jednopłatowcem Piperem Twin Commanche kupionym od szefa. Kiedyś wyznał swojej dziewczynie, że po zakończeniu kariery chce wrócić na farmę i założyć własną rodzinę, pozbywając się otaczającego zgiełku. Celowo przedłużał kontrakty z zespołem rok po roku, by mieć możliwość odejścia w dowolnym momencie.


Szkot nie ograniczał się tylko do Formuły 1 i w międzyczasie brał udział w przeróżnych innych seriach wyścigowych, czego jednym z owoców było zdobycie tytułu w Brytyjskich Mistrzostwach Samochodów Turystycznych (BTCC) w 1964 roku. Także Ameryka bardzo dobrze zapamiętała jego nazwisko po tym, jak wygrał słynny prestiżowy wyścig Indianapolis 500. Był pierwszym zawodnikiem spoza Stanów od 45 lat, który dokonał tego wyczynu, przez co wówczas za oceanem zrobiło się o nim naprawdę głośno. Najstarsi kibice najbardziej zapamiętali jednak dwa inne jego występy.


Pierwszy z nich to deszczowe i mgliste Grand Prix Belgii Formuły 1 w 1963 roku. Startując z ósmego pola wyprzedził wszystkie auta z przodu, łącznie z liderem Grahamem Hillem. Po 17 okrążeniach przez tor już dosłownie przelewała się woda, a on zdublował całą stawkę z wyjątkiem Bruce'a McLarena, choć wyrobił sobie nad nim przewagę wynoszącą prawie 5 minut. Dojechał do mety oczywiście jako pierwszy. Drugi wyścig, który miał dla niego jeszcze bardziej niesamowity przebieg to Grand Prix Włoch w sezonie 1967. Ruszył do niego z pierwszej pozycji, ale przebił oponę i po przymusowym pit-stopie wrócił do rywalizacji na szesnastym miejscu. Wtedy rozpoczął pogoń za liderami, okrążenie po okrążeniu poprawiając swój najlepszy czas, aż wreszcie wyrównał rekordowy wynik z kwalifikacji. Na ostatnim kółku znalazł się tuż przed Jackiem Brabhamem i Johnem Surteesem, odzyskując tym samym prowadzenie, ale w jego bolidzie zaczęła szwankować pompa paliwowa i Clark ostatecznie finiszował jako trzeci.




Będąc u szczytu kariery, 7 kwietnia 1968 roku poniósł śmierć w wyścigu Formuły 2 na torze Hockenheimring. Pierwotnie chciał tego dnia ścigać się w innych zawodach, ale głównie ze względu na zobowiązania kontraktowe wobec firmy oponiarskiej Firestone wybrał rywalizację w Niemczech. Wyścig ten nie miał jakiejś nadzwyczajnej rangi, lecz startowało w nim kilka sław F1. Jako ciekawostkę można dodać, że przystąpił do niego także młody Max Mosley. Impreza została podzielona na dwie rundy. Jim podczas pierwszej z nich na piątym okrążeniu wypadł z toru w miejscu, gdzie nie było band i z impetem uderzył w drzewo. Prawdopodobną przyczyną wypadku było pęknięcie tylnej opony, choć nigdy tego nie udowodniono. Kierowca doznał złamania karku oraz pęknięcia czaszki, zmarł przed przewiezieniem do szpitala.



Jego śmierć wywołała ogromne poruszenie w świecie motorsportu. Załamany Colin Chapman przyznał, że stracił najlepszego przyjaciela. Oddał mu cześć, nakazując w ciągu najbliższego miesiąca zamienić zielono-żółty znaczek w każdym nowo produkowanym Lotusie na czarny. Ojciec Clarka powiedział później Danowi Gurneyowi, że był on jedynym kierowcą, którego jego syn się kiedykolwiek obawiał. Do dziś ludność Hockenheim pamięta o Szkocie, ale z powodu przebudowy toru miejsce jego wypadku jest obecnie zalesione i oznaczone tylko małym krzyżem z wyrytą datą śmierci. On sam zaś został pochowany w rodzinnych stronach.


Za kierownicą spędził 15 lat, w ciągu których wygrał niezliczoną ilość wyścigów. Siedem pełnych sezonów ścigał się w Formule 1 i to wystarczyło mu, by stać się ówczesnym rekordzistą pod względem odniesionych zwycięstw (25) i zdobytych pole position (33). Dokonał tego w zaledwie 72 startach. Ile jeszcze triumfów i mistrzowskich tytułów zapisałby na swoje konto, gdyby nie śmiertelny wypadek? Tego nigdy się nie dowiemy.


Źródła: grandprix.com, f1.com, en.wikipedia.org